Jazirama issiq o‘limga sabab bo‘lishi mumkin yohud anamal issiqda nima qilish kerak?
Yozning jazirama kunlarida issiq to‘lqinlar butun dunyo bo‘ylab sodir bo‘lmoqda. Iqlim o‘zgarishi esa ular issiq va uzoqroq bo‘lishini anglatadi. Bu issiq havoda qanday salqin bo‘lish mumkin?
Quyosh nurida sayr qilish yoqimli bo‘lsa-da, haddan tashqari issiqlik o‘limga olib kelishini bilarmidingiz? Bunday holatlar asosan yosh va keksa odamlar, homilador ayollar va surunkali kasalliklarga chalinganlarda kuzatilishi mumkin.
O‘zimizni va yaqinlarimizni issiqdan himoya qilish uchun quyidagi maslahatlarga amal qilsak bo‘lgani:
1. Quyoshdan aqlli bo‘ling
Kunning eng issiq soatlari 11:00dan 16:00gacha tashqariga chiqmaslik yaxshiroq, lekin ba’zida buning oldini olish mumkin emas. To‘g‘ridan – to‘g‘ri quyosh nuri ostida bo‘lganingizda:
Quyosh kremini qo‘llang;
Boshingizni bosh kiyim bilan yoping.
Issiq urishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun uyda yoki soyali joyda muntazam ravishda tanaffus qiling;
Ochiq rangli (oq rang – eng yaxshisi), keng kiyim kiyish ham sovuqqonlikni saqlashga yordam beradi.
2. Nam bo‘lsa yaxshi
Issiq havoda terini qancha ko‘p sovutilsa, shuncha yaxshi. Sovutishning bir nechta usullarini ko‘rib chiqamiz:
Sovutish uskunalari (yelpig‘ich) sotib olish.
Sovuq dush qabul qilish – muzlamaslik, chunki sekin sovish kerak.
Qo‘l va oyoqlaringizni sovuq suvga solib, tezda sovib ketishingiz mumkin. Bilak va to‘piqlarda qon tomirlari teriga yaqin joylashgan juda ko‘p puls nuqtalari bor, shuning uchun siz tezroq sovib ketasiz.
3. Ko‘p miqdorda suv ichish
Issiq havoda kofeindan voz kechish va ko‘p suv ichish kerak. Ham salqin, ham issiq ichimliklar sizning asosiy haroratingizni bir xil haroratda ushlab turish uchun ishlaydi. Issiq ichimliklarni iste’mol qilish sizni sovuq ichimliklarga qaraganda samaraliroq sovutmaydi. Issiqda kofeinli ichimliklar, jumladan choy va qahvalardan voz kechishingiz kerak, odatda suv eng yaxshi tanlov.
Kun davomida terlaganda, suvsizlanishni oldini olish uchun yo‘qotadigan suyuqliklarni almashtirish kerak.
Suvsizlanish belgilariga quyidagilar kiradi:
quruq og‘iz
bosh aylanishi yoki tartibsizlik
bosh og‘rig‘i
Agar issiq va suvsizlik tufayli odamning ahvoli yomonlashsa, tez yordam uchun 103 raqamiga qo‘ng‘iroq qilishingiz kerak.
4. Spirtli ichimliklarni cheklanish
Spirtli ichimliklar suvsizlanishni keltirib chiqaradi, bu ayniqsa tanangiz yozda salqin qolish uchun kurashayotgan bo‘lsa, ayniqsa qattiq ta’sir qilishi mumkin. Spirtli ichimliklar ichish ham tungi uyquni qiyinlashtirishi mumkin, bu issiqroq haroratda allaqachon qiyin.
Siz tezda uxlab qolishingiz mumkin bo‘lsa-da, siz yomon uyquga ega bo‘lishingiz va odatdagidan erta uyg‘onishingiz mumkin – bu sizga kerak bo‘lgan tetiklantiruvchi uyqu emas. Ichimlikni me’yorida ichishga harakat qiling va issiq to‘lqinlar paytida tunda sovuqni qanday saqlash haqida ko‘proq maslahatlarni o‘qing.
5. Salqinroq his qilish uchun yengil ovqatlaning
Issiq bo‘lganda, yengil, muvozanatli va muntazam ovqatlanish kerak. Qulupnay, bodring, selderey va salat kabi ko‘p miqdorda suvga ega bo‘lgan ovqatlar ham yozgi ob-havoda sizni nam va salqin saqlashga yordam beradi.
6. Jismoniy faollikni kunning salqin qismlarida rejalashtiring
Issiq havo tufayli kun tartibini buzmaslik muhim, lekin ba’zida bunga to‘g‘ri kelishi mumkin. Kunduzgi quyosh nurida mashq qilish xavfli bo‘lishi mumkin va suvsizlanish, issiqlikdan charchash yoki issiqlik urishi xavfini tug‘dirishi mumkin.
Kuningizni rejalashtirishda haroratni hisobga oling va iloji bo‘lsa, jismoniy faollikni havo salqinroq bo‘lganda bajaring. Agar siz mashq qilishga yoki sport o‘ynashga qaror qilsangiz, tanangizga ortiqcha stress qo‘ymasligingizga ishonch hosil qilish uchun ko‘p suv iching va odatdagidan ko‘proq tanaffus qiling.
Bundan tashqari, salqinlash uchun mashqdan keyin iliq yoki salqin dush qabul qiling va kun davomida salqin qolish uchun boshqa maslahatlarimizga amal qiling.
7. Uyingizni salqin tuting
Uyingizni salqin saqlash ayniqsa kechasi juda muhimdir. Issiq to‘lqinlar paytida harorat ko‘pincha kechasi ham yuqori bo‘lib, yaxshi uxlashni qiyinlashtiradi. Bu issiqlik to‘lqinidan zarar ko‘rgan hududlarda hammaga ta’sir qilsa-da, ko‘p qavatli binolarda va shaharlarda yashovchi odamlar bu muammodan xabardor.
8. Xatarlarni biling
Issiqlik sizning jismoniy sog‘lig‘ingizga jiddiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin va ayniqsa issiq to‘lqinlar paytida issiqlik urishi va issiqlikning charchash belgilariga e’tibor berish muhimdir. Ko‘p odamlar issiqlik va issiqlik urishi bir xil narsa ekanligiga ishonishadi, ammo issiqlik urishi potentsial darajada jiddiyroqdir.
Issiqlik tanadan ortiqcha suv, tuz va shakarni terlash orqali yo‘qotganda yuzaga keladi. Ko‘p ichish, quyoshdan saqlanmaslik va salqinlashni bilish orqali davolash mumkin.
Issiqlik urishi tana harorati xavfli darajada yuqori bo‘lganida va tananing o‘zini sovib keta olmaganida sodir bo‘ladi. Alomatlar orasida tartibsizlik, bosh og‘rig‘i, ko‘ngil aynishi mavjud.
Yana bir alomat – terining rangi odatdagidan oqarib ketadi, qo‘l kaftlari, tirnoqlar yoki ko‘zlar, tishlar va tillarda rangning o‘zgarishini sezish osonroq bo‘lishi mumkin. Chaqaloqlar va bolalar haroratning oshishiga ko‘proq moyil bo‘ladi.
Bunday holatlarda bemorni nam kiyimga o‘rash va 103 raqamiga qo‘ng‘iroq qilish kerak.
O‘zbekistonda iqlim o‘zgarishi natijasida jazirama to‘lqinlar tez-tez va ekstremal ob-havo bo‘lib bormoqda. Bunday harorat odamlarning sog‘lig‘i va farovonligini uchun xavfli va issiq to‘lqinlarda qanday salqin bo‘lishni bilish juda muhimdir. Issiq havoga oid maslahatlarimizdan foydalanib, issiq havo salqin bo‘lib yuring.
